С. Мұқанов атындағы облыстық әмбебап ғылыми кітапхана
Айыртау ауданында қазақтың батыры Жанатай Ақанұлының ескерткіші ашылды.
Еліміз Тәуелсіздік туын көтергелі барымызды бағалап, жоғымызды түгендей бастадық. Нәтижесінде өз тұсында халқына барын арнаған, сол жолда жанын пида еткен асыл тұлғаларымыздың аты мен затын қайта тарих тұғырына көтердік. Халқымыз Жоңғар басқыншылығына қарсы қанды айқастарда көп жауынгерінен айырылып, қисапсыз зардап шекті. Көк сүңгінің ұшымен, сом білектің күшімен, от жүректің сұсымен өз елін торғауыттың тозағынан, қалмақтың мазағынан құтқарған сол бір сойқан соғыстың басынан аяғына дейін желдің өтінен, жаудың бетінен табылған Баян Қасаболатұлы, Сары Қасаболатұлы, Бәйімбет Төбетұлы, Жанатай Ақанұлы, Байболат Шегірекұлы, Жәнібек Қошқарұлы, Қошқарбай Сағалайұлы, Тұрсынбай Ертісбайұлы, Өтебай Төбетұлы, Жәнібек Бердәулетұлы, Асан Төбетұлы, Қожаберген Толыбайсыншыұлы, Үсен батыр Төбетұлы сынды қаһармандардың аты ел жадына алтын әріптермен жазылды.
Солардың бірі де бірегейі, өз заманында халықтың абыройы мен ары үшін болған небір қанды айқас лен алқалы жиынның бел ортасынан табылған, заманында алаш даласына атағы кең жайылған атақты да қас батыр-Жанатай батыр. Жанатай батыр, қалмақ-жоңғар шапқыншылығы кезінде қазақтың хас батырлары Қанжығалы Бөгенбай, Қаракерей Қабанбай, Батыр Баяндардың үзеңгілес серігі болған.
Тарихи тұлға 1723 жылы бұрынғы Көкшетау облысының Чистополь ауданына қарасты Талсай ауылының тұсында туып, 1819 жылы Айыртау ауданындағы Орловка ауылының жанында жерленген. Әкесі Ақан мыңдап жылқы айдаған бай, елге беделді, айтқан сөзі далада қалмайтын шешен адам болған деседі.
Оның тегі — қазақтың Орта жүзінің Арғын, Қарасопы руынан тараған. Қарақай, Қарауыл, Миқы баба, Амалық батыр, Мәшек би, Қарт Бөлекей, Құлымбет, Тоқтауыл, Нөгай, Жиембет, Ерубай, Ақан, Ақаннан Жанатай батыр тараған. Жанатай Ақанұлының Ботанай, Құдайберді, Тілеуберді, Досымбек, Асылбек, Мұратбек, Қалибек, Жұмабек, Исабек есімді тоғыз ұлы болған.
Міне, қазір тоғыз ұлдан тараған ұрпақ Жанатай батырдың есімін ас-қақтатып, батыр аталарының басына кесене орнатуды қолға алған.
— Ақанұлы Жанатай батыр жайында жергілікті ақын-жазушылар Естай Мырзахметов, Көкен Шәкеевтер әр кезде баспасөз беттерінде мақалалар жазды. Оның ерліктері мен басынан өткерген оқиғалары бұрынғы «Көкшетау правдасы», «Көкшетау», «Бұқпа!», Ақмола облыстық «Арқа ажары» газеттерінде әр жылдары жарық көрген болатын. Ол газеттердің РDҒ нұсқасы көшіріліп, цифрланды. Дәлел мен дәйек ретінде ұсынуымызға болады. Сондай-ақ Жанатай батыр туралы қазақтың классик, заңғар жазушы Мұхтар Мағауин «Қазақ тарихының әліппесі» (Алматы — 2002, «Қағанат» баспасы) атты кітабында сөз етеді. Ол кітапта: «1753-1754 жылдарда Жанатай, Қабанбай, Бөгенбай, Керей Жәнібек, Мүйізді Өтеген батырлар бастаған қазақ қосындары қысы-жазы демей, әлденеше рет жоңғарды шауып қайтады», — делінген. Өткенін ұмытпай, батыр бабаларының ерлігі мен өрлігін, айбыны мен аруағын асқақтатып, мерейін өсіріп отырған Жанатай ұранды қалың елдің бүгінгі бір тілегі — Көкшетау төрінен бір көшені Жанатай батыр есімімен атау еді, ол да оңынан шешіліп келе жатыр. Тағы бір мақсат — Жанатай батыр жатқан Орловка ауылының тұсындағы зиратты қайта жаңғыртып, батырдың басына үлкен кесене тұрғызу еді. Міне, бұл кесене де салынып бітті, — деді батырдың ұрпағы Қайрат Қожахметов.
Кесененің ашылу салтанатында Айыртау ауданының әкімі Ерболат Бекшенов сөз сөйлеп, жиналғандарды құттықтады.
— Жанатай батыр — Қарауылдың қалың қолын басқарған қолбасшысы әрі көріпкел әулие болған адам. Бұл тарихи нысанның әрбір айыртаулық үшін алатын орны ерекше. Біздің мақсатымыз — қазақ деген ұлттың өкілі екенімізді тілімізбен, дінімізбен, дәстүрімізбен айқын көрсету, соған лайық болу. Ғимараттың бой көтеруіне себепші болған барша қауымға және Жанатай батырдың ұрпақта-рына алғысымды білдіремін. Батыр бабаларымыздың есімі ұрпақтан-ұрпаққа жете берсін! — деп тілегін білдірді аудан әкімі.
Әйгерім ЖАҢБЫРБАЙҚЫЗЫ.
/ Әйгерім Жаңбырбайқызы. Халқына қорған болған ер Жанатай / Ә. Жаңбырбайқызы // Солтүстік Қазақстан. – № 108.- 8 бет.- 2022.