Саналы ғұмырында «Қазақтың қуанышы – менің қуанышым» деп өткен қабырғалы қаламгер, көрнекті аудармашы, жерлесіміз Герольд Бельгер тірі болғанда биыл 90 жастың төріне көтеріліп, өңірімізде мерейтойлық шаралар өтіп жатар еді. Ақтық демі қалғанша қазаққа, жазу өнеріне деген адалдығынан танбаған жазушы ғұмырының сәулелі сәттерін әдебиет әлеміне бағыштады.
Г.Бельгер 1934 жылы 28 қазанда Саратов облысындағы Энгельс қаласында дүниеге келген. 1941 жылы ол ата-анасымен бірге неміс ұлтының өкілі ретінде Қазақстанға жер аударылған. Ол Солтүстік Қазақстан облысындағы қазақ ауылында өсті. Осында қазақ тілін жетік меңгеріп шықты. Абай атындағы Қазақ мемлекеттік педагогикалық институтының филология факультетін бітіріп, еңбек жолын Жамбыл облысындағы орта мектепте орыс тілі мен әдебиетінен сабақ беруден бастады. 1971 жылы Қазақстан Жазушылар одағына мүшелікке қабылданып, ұлт әдебиетінің тасын өрге дөңгелетуге сүбелі үлес қосты. Қазақстан Республикасы Жоғарғы кеңесінің депутаты, неміс мәдени қоғамы Алматы қаласындағы бөлімшесінің төрағасы, Қазақстан немістері кеңесінің мүшесі және Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Мемлекеттік саясат жөніндегі ұлттық кеңестің мүшесі секілді жауапты қызметтерді де алғаусыз атқарды.
Герольд Бельгердің қазақ халқына деген махаббаты шығармаларынан жарқын көрініс табады. «Қазақ тілін қарабайыр санайтын надандық бұлтын сейілту үшін мынаны еске алу артық болмас: егер бір ғана «Абай жолында» Әуезов 16983 сөз қолданса, ал Шекспир мен Байронның барша лексиконы 15 мың сөзді құрайды. Демек, қазақ әдебиетінің дәмін көрмей жатып, әлемдік әдебиетке қол созудың өзі – ақымақтық», – депті қаламгер бір еңбегінде. Біз қазақ тілінің өте бай, оралымды екенін, тілге жеңіл, жүреке жылы тиетінін жиі айтамыз. Алайда Герольд Бельгер сияқты дәйекті мысалмен зерттеп, зерделеп айтқан жан аз. Жеті жасынан бастап қазақ ауылында өсіп, белгілі қаламгерлер Жарасбай Нұрқанов, Ермек Қонарбаевпен бала кезден етене жақын араласып, тұла бойына қазақылықтың көркем құнарын сіңіре алған жазушы қазақ әдебиетінің қоржынына алпыстан астам кітап сыйлады.
Бір шығармасында жазушы: «Қазақ тілі үшін барымды беруге дайынмын. Менің рухани тірегім – Абай Құнанбайұлы, Жүсіпбек Аймауытұлы, Мұхтар Әуезов. Қазақ тіліне үңілген сайын тереңдей түстім», – деп мемлекеттік тіліміздің қадір-қасиетін ұқтыра кетеді. Рухани тұтастық пен ұлтаралық татулықты ту еткен туындыгер қоғамдағы түйінді мәселелерге де азаматтық үн қосты.
Жуырда «Abai.kz» ақпараттық порталынан Г.Бельгердің жазушы-журналист Жарасбай Сүлейменовке берген сұхбатын оқыдым. Қаламгердің: «Абай бәрін айтып кетті ғой. Соны біздің жастарымыз біле ме? Үлкен күмәнім бар. Жастарды айтамыз, ғалымдардың өздері Абайды түсінуден қалып барады. Мен абайтануға қатысты еңбектерді жинап жүремін. Соларды оқып отырсам, Абайды қазақ қоғамының санасына сіңіру далада қалған, қайта жылдан-жылға одан алшақтап барамыз. Басқаларға қатысты да осыны айтуға болады. Құр ұрандай беру дұрыс емес. Ұлылардың сөзі, ұлылардың ойы – үлкен қазына, бүгінгі ұрпақ үшін бағдаршам іспетті. Соны меңгеріп, пайдалану арқылы да біраз жерге баруға болады деп ойлаймын», – деген сөзі қазіргі жастарға қаратыла айтылғандай. Герольд Бельгер Абай әлеміне де терең бойлап, Гете мен Абай туындыларының өзара үндестігін зерттеді. Оған жазушының «Абай мен Гете» зерттеу еңбегіндегі: «Менің Абайды тануым Гетені түсінуден басталуға тиіс сықылды еді. Қаншама қазақша оқып, қазақ ауылында өстім дегенмен, неміс емеспін бе? Бірақ бәрі керісінше болып шықты. Мен әуелі Абай арқылы Гетені таптым. Бұл әншейін айтыла салған жылтырақ сөз емес. Басқасын былай қойғанда, Гетенің әйгілі «Жолаушының түнгі жыры» атты өлеңін мен әуелі Абайдың «Қараңғы түнде тау қалғып» деген өлеңін оқып барып, Лермонтовтың «Тау шыңдары» арқылы бойыма сіңіріппін», – деген жолдары дәлел.
Жазушы тек қана қазақ тілінде материалдар жазумен шектелмеді. Қазақ қаламгерлерінің өзге ұлт өкілдеріне танылуы жолында да аянбай тер төкті. Ғабит Мүсірепов, Әбдіжәміл Нұрпейісов, Әбіш Кекілбаев, Дүкенбай Досжан және тағы басқа жазушылардың шығармаларын орыс тіліне аударды. «Герольд Бельгердей ірі талант, іргелі суреткер қайда да, қай заманда да ешкімнің қолтығына сыймайды ғой. Дараланбай, сараланбай тұра алмайды», – деп Қазақстанның халық жазушысы Әбіш Кекілбаевтың айтқан пікірінің өзі жерлесіміздің білгірлігін айқындайды.
Ауыл – қазақы тәрбиенің мекені. Герольд Бельгер де қазақ балаларының ортасында ер жетті. Содан болар, оның шығармаларының бірқатары ауыл тұрмысына арналған. Жазушының қазақтың нағыз жанашырына айналуына әкесі мен анасының ықпалы зор болды. Әкесі Карл Фридрихович үлкенге де, кішіге де шынайы ықыласлен қарайтын. Ауылдағы сырқат жандардың денсаулық күзетшісіне айналған оны үлкен де, кіші де қамқор тұтты. Қатты ауырғандарды аудан орталығына апару үшін машина табылмаса, трактормен өзі алып кете беретінін көзкөргендердің естеліктерінен оқыдық. Одан өзге, Карл Фридриховичтің скрипка тартатын өнері болған. Оның зайыбы Анна Давыдовна болса ел арасында сондай байсалды, ақылды да байыпты әйел атанған.
Кішкентайынан қазақ ауылының тұрмысын көріп өскен жазушы есейгенде көңіл көкжиегінде сақталған оқиғаларды қағаз бетіне түсіріп, ойлы оқырманға ұсына білді. Оның ауыл адамдарына айтқан сыны да орынды. «Мал ұстамаған соң ауылда тұрудың не керегі бар? Баяғы апаларымыз күмпілдетіп пісіп жататын қымыз, май-қаймақ қайда? Әр үйдің шошаласында жайылып тұратын құрт қайда? Мен мұны өз тамағымды ойлағандықтан айтып отырған жоқпын, ауылдағы ағайынның жағдайы жақсарса екен деген тілек қой менікі», – дейді бірде. «Ауыл -қазақтың алтын бесігі ғой. Бүгінгі ауылдың жағдайын әркім әртүрлі түсіндіріп жатыр ғой. Кім не десе де, мен үшін ауылдың қазіргі жағдайы трагедия. Мен өзімнің азамат ретінде қалыптасуыма үш жағдай – ата-анам, ауылым және кітап әсер еткенін ұдайы айтып жүремін», – деуінін астарында ауылда ер жеткен азаматтың тұтас миссиясы көрініс тапқандай.
Жазушының ел алдындағы адал еңбегі мен азаматтық ұстанымы мемлекет тарапынан әділ бағаланып, ол Б.Майлин атындағы әдеби сыйлықтың, президенттің «Бейбітшілік пен рухани татулық» сыйлығының лауреаты және «Парасат», «Достық» ордендерінің иегері атанды. Мақаламды қабырғалы қаламгер Әбіш Кекілбаевтың сөзімен түйіндегенді жөн көріп отырмын. «Қазақ әдебиетіндегі Бельгер соқпағы да уақыт өте келе, күні-түні жүрісі тоқтамайтын нағыз күре жолға айналғанын көріп отырмыз. Халықтар, қоғамдар, мәдениеттер арасындағы жылдан-жылға жиілей түскен үнқатысуларға үзбей атсалысып келе жатқан, қайсарлана алға ұмтылып, қайраттана ой толғаған айтулы азаматтың, кемел тұлғаның асқақ даусы барған сайын саңқылдай түсері анық. Ендеше, ол елмейді. Өзі болмаса, сөзі мәңгі өшпес өмірмен бірге жасай бермек». Ғұмырын қазақтың бақытты болашағына арнаған жазушының ұлтты сүйген ұлы жүрегі халқымызбен бірге жасай бермек.
Самая БАҚТЫБАЕВА,
облыстық олимпиада
резерві мамандандырылған
мектеп-интернат-колледжінің
қазақ тілі мен әдебиеті
пәндерінің мұғалімі.
Бақтыбаева С. Ұлты неміс болса да, жаны қазақ // Солтүстік Қазақстан.- 2024.-29 қазан.-4 б.