Кітап пен газет-журнал оқуға құмарлық әдетіммен Солтүстік Қазақстан облысының энциклопедиясын парақтап отырып, 590 бетке жеткенде «Шалов Анатолий Федорович, Шал ақын ауданының Көктерек ауылында туған. Ірі қоғам қайраткері. Ұлы Отан соғысының және еңбек ардагері. Экономика ғылымдарының кандидаты» деген аз сөзбен көп мағына ұқтыратын деректі ұшыраттым. Фотоға назар аударсам, өзімізбен автошеберханада еңбек еткен, инженер-жабдықтаушы Николай Федорович Шалов.
Марапаттары жайлы да мәлімет келтіріліпті. «Бірінші және екінші дәрежелі «Отан соғысы», «Қызыл Жұлдыз», «Александр Невский», үш мәрте «Еңбек Қызыл Ту», екі мәрте «Құрмет белгісі», «Құрмет» ордендері және он төрт төсбелгі (медальдарды қосқанда) иегері». Елінің осындай шексіз құрметіне бөленген ардақты азамат неге ұмытылып жүр деген сауал санамды сансыратып жібергендей болды. Осыдан екі жыл бұрын 100 жылдық мерейтойы да аталмай қалды. «Әнеке» деп атап кеткен тұлғамыздың іздеушісі табылып қалар деген үмітпен қолыма қалам алуымның сыры осында.
Басын ашып алатын бір мәселе туған жеріне қатысты. Бірде Марьевка, бірде Ресейдің Омбы облысы делінеді. Ал балалық, жігіттік шағының Көктерек ауылында өткені еш талас тудырмайды. Осында бастауыш мектепті бітірген, Ленин ауылындағы интернатта тұрып, он-жылдық білім алған. Осы төңіректе салынған алғашқы жел диірменге жүргізуші етіп әкесі Федор Шаловты көшіріп әкеліпті. Балалары – Анатолий, Николай және Василий. Ақын-педагог Гүлсім Кәленова апамыз «Ғибратты ғұмыр» естелік жинағында Анатолийдың шәкірттер арасында көшбасшы болғанын жылы лебізбен еске алады. Оның дипломды маман боламын деген арманын зұлмат соғыс болдыртпай тастады. Әнекеңнің інісі Николайдың немересі Елена Смирнова ұсынған анықтамада «Шалов Анатолий Федорович 1923 жылы 23 тамызда туған. Туған жері — Марьевка селосы, Солтүстік Қазақстан облысы. Қазақ тілін өте жетік меңгерген. Петропавл педагогикалық және қазақ ауыл шаруашылығы институттарын тамамдаған. Білікті маман. Ұлы Отан соғысы басталғанда тамыз айының басында (1941 ж.) Октябрь аудандық әскери комиссариаты арқылы майдан даласына жіберілген. Әскери шені — капитан», — деп жазылған. Бірінші Украина майданының 60-шы армиясы 99-шы атқыштар дивизиясы 197-ші атқыштар полкінің құрамында атқыштар взводының командирі болып бекітілген. Кейін пулеметшілер ротасының командирлігіне жогарылатылған. 1944 жылы 28 қаңтарда оны кезекті марапатқа ұсынган рапортта былай делінген: «26.12.1943 года в боях за населенный пункт Динины Житомирской области ст.лейтенант Шалов А.Ф. проявил себя смелым и рачительным командиром, находясь в боевых порядках своего подразделения и в момент когда пехота поднялась в атаку он организовал поддержку атакующим подразделениям, где его ротой было уничтожено до взвода пехоты противника и лично сам уничтожил 4-х солдат и одного офицера противника».
Қиян-кескі шайқастардың бірінде аяғынан жараланған ол шабуылдың соңына дейін қатысып, содан кейін ғана госпитальға баруға келісімін берген. Госпитальда емделіп, жарты өкшесінен айрылған ол әскери комиссияның шешімімен армия қатарынан босатылады. Бейбіт өмірде қоғамдық-саяси жұмыстарға белсене араласады. Оның ұйымдастырушылық қабылетін бағалаған Республика басшылығы Солтүстік Қазақстан облыстық комсомол ұйымына жетекшілік етуге жібереді. Кейін Орталық комсомол комитетінің екінші хатшысы лауазымы сеніп тапсырылады. Анатолий Федоровичтың адамгершілік қасиеттері мен батыл әрекеттеріне талайлар тәнті болған. Солардың бірі —ауылдасы Герольд Бельгер «Дом скитальца» деген кітабында емтиханды жақсы тапсырып, ең жоғары балл жинаса да, жоғары оқу орындарына қабылданбай көп қиындық көргенін жазады. Әбден тауы шағылып, Алматы қаласында ашпаған есігі, баспаған табалдырығы қалмайды. Кеңес Одағының Батыры, институт директоры М. Ғабдуллиннің құдыреті жетпеген мәселенің жауапкершілігін өз мойнына алған А.Шалов заматта шешіп берген. Осылайша тағдыры қыл үстінде тұрған бозбаланың болашағына жарқын жол ашылған.
Көп жыл Қостанай қалалық партия комитетінің бірінші хатшысы, Тың өлкесі партия комитетінің хатшысы, Қазақ КСР құрылыс министрінің орынбасары, Жамбыл облыстық партия ұйымының екінші хатшысы лауазымдарын абыроймен атқарып, мінсіз қызмет етті.
Әнекең жайлы анекдотқа бергісіз адамның ішек-шілесін қатыратын қызықты әңгімелер көп. Бірде шаруашылықтарды аралап жүргенде басшылардың хатшыға қандай қонақасы беру жөнінде «Қалған-құтқан бірдеңе болса, дайындай салыңдар. Мал сойып, бас тартайын деп пе едің?» деп қазақша күбірлесіп отырғанын құлағы шалып қалса да, сыр бермейді. Түс мезгілі болып қалғанда «Манағы қалған-құтқандарыңмен дастарқан жаймайсыңдар ма?» — дегенде олар не дерлерін білмей жерге кіріп кете жаздаған екен.
Өкінішке қарай, бүгінгі ұрпақ Ұлы Отан соғысының отты жылдарында қан майданның бел ортасында жүрген, бейбіт өмірде тұралап қалған шаруашылықты қалпына келтіруге өлшеусіз үлес қосқан, зейнеткерлікке шықса да, жастардың ақылшысына айналған, туған жерден жырақта жүрсе де қарым-қатынасын үзбеген, қамқорлығы мен көмегін аямаған, қандай да ұлықтауға әбден лайық Анатолий Федорович — Әнекең жайлы жете біле бермейді. Көше-мектепке есімі беріліп, ескеріліп жатса, нұр үстіне нұр болар еді.
Қойшыбай Шәниев. Анатолий Шалов: неге ұлықталмай қалды? // Солтүстік Қазақстан.- 2025.- 23 мамыр.- 7 б.